Pochwała innych religii i ciągłość Starego Przymierza? Nostra Aetate i popularne błędy.
(Fot. PCH24/GSz)
Przed 60 laty biskupi zgromadzeni na Soborze Watykańskim II wydali słynną deklarację o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich – „Nostra aetate”. Od tego czasu w łonie „dialogu międzyreligijnego” zdążyło się zrodzić wiele błędów, uderzających w kluczowe zadanie Kościoła – głoszenie religii Chrystusowej całemu światu. Z pochwałą wielości religii oraz twierdzeniami o ciągłości Starego Testamentu spotykamy się dziś przecież nagminnie. Oba te podejścia nasuwają ten sam praktyczny wniosek: nawracać już nie trzeba – a przynajmniej stale rozszerza się katalog ludzi, którym prawda objawiona potrzebna nie jest. Sześć dekad po publikacji soborowej deklaracji trzeba zastanowić się nad źródłami tego kryzysu.
Pochwała innych religii?
W 2022 roku na stronie internetowej Konferencji biskupów Anglii i Walii pojawił się przedrukowany z portalu Vatican News artykuł, omawiający znaczenie soborowej deklaracji o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich. Już sama grafika, jaką opatrzono publikację, zasługuje na uwagę. Widać na niej wizerunek globu z narysowanymi na nim symbolami większych ruchów religijnych. Krzyż Pański ma swoje miejsce między półksiężycem, gwiazdą Dawida i znakiem buddyzmu.
W treści publikacji przypomniano skrótowo zapisy deklaracji „Nostra aetate”, a następnie wymieniono co bardziej popularne przykłady papieskich wypowiedzi z uznaniem i sympatią odnoszących się do innych wyznań. Pojawił się zatem Paweł VI z jego słowami hołdu dla „islamskich wyznawców” z podróży do Ugandy. Trzykrotnie wspomniano również różne okazje, przy których gesty serdeczności względem wyznawców innych religii składał Jan Paweł II. Artykuł przywoływał m.in. papieską „Mowę z Casablanki”, w której Karol Wojtyła kontrowersyjnie stwierdzał, że chrześcijanie i muzułmanie „wierzą w Tego samego Boga. To słowa o tyle zastanawiające, że islam w żadnym wypadku nie uznaje Trójcy świętej. Co więcej – otwarcie odmawia Chrystusowi boskiej natury…
Najistotniejsze w całym tekście jest jednak zakończenie. Wskazano w nim na „świeży” dorobek „dialogu międzyreligijnego” w Kościele – a jakże – z czasów pontyfikatu papieża Franciszka. Chodzi o „Deklarację o ludzkim braterstwie”, podpisaną przez Franciszka w Abu Zabi wspólnie z imamem Ahmadem Al-Tayyebem. Przedrukowany z watykańskich mediów tekst wskazywał, że dokument nawiązuje do „Nostra aetate”, która przecież również o braterstwie wszystkich ludzi wspomina.
To nawiązanie zostawia nas z istotnym pytaniem. Na ile współczesny dialog międzyreligijny, który zniechęca do głoszenia wiary i jest oparty na fałszywych założeniach, powiązać można z Soborem Watykańskim II i jego deklaracją „Nostra aetate”? Zasadność obawy o taki kształt współczesnego dialogu międzyreligijnego potwierdza jeden z zapisów Deklaracji z Abu Zabi. Chodzi o punkt, w którym sygnatariusze stwierdzili, że różnorodność religii na świecie porównać można do wielości ras, czy języków, przypisując ją tym samym niejako boskiemu aktowi stwórczemu i aprobując jej istnienie – czego jeszcze w 2020 roku w słynnym „Dominus Iesus” Kongregacja Nauki Wiary zabraniała. Słowa papieża Franciszka z wizyty w Singapurze w 2024 roku, według których spory o prawdziwość którejś z konkretnych religii są jałowe, bo wszystkie prowadzą ku Bogu -tylko dobitniej unaoczniają powagę kryzysu.
Trwanie Starego Przymierza – relatywizacja obowiązku wiary
Z samym „Nostra Aetate” wiąże się jeszcze jeden pogląd, zniechęcający Kościół do realizowania posłania, jakie dał mu boski Mistrz. Mowa o przekonaniu, że ten soborowy dokument stwierdza, że Stary Testament wciąż obowiązuje.
Czempionem tego przekonania jest kardynał Grzegorz Ryś. Hierarcha z Łodzi przekonuje, że soborowa deklaracja „mówi”, że Żydzi „dalej są narodem wybranym” i nawet nie przyjmując Chrystusa trwają w jakieś formie przymierza z Bogiem.
Czy taki zapis, lub inne formy relatywizacji konieczności głoszenia wiary, rzeczywiście w Deklaracji padają? Zacznijmy od fragmentów dokumentu poświęconych judaizmowi:
„Zagłębiając tajemnicę Kościoła, święty Sobór obecny pamięta o więzi którą lud Nowego Testamentu zespolony jest duchowo z plemieniem Abrahama. Kościół bowiem Chrystusowy uznaje, iż początki jego wiary i wybrania znajdują się według Bożej tajemnicy zbawienia już u Patriarchów, Mojżesza i Proroków. Wyznaje, że w powołaniu Abrahama zawarte jest również powołanie wszystkich wyznawców Chrystusa, synów owego Patriarchy według wiary, i że wyjście ludu wybranego z ziemi niewoli jest mistyczną zapowiedzią i znakiem zbawienia Kościoła. Przeto nie może Kościół zapomnieć o tym, że za pośrednictwem owego ludu, z którym Bóg w niewypowiedzianym miłosierdziu swoim postanowił zawrzeć Stare Przymierze, otrzymał objawienie Starego Testamentu i karmi się korzeniem dobrej oliwki, w którą wszczepione zostały gałązki dziczki oliwnej narodów. Wierzy bowiem Kościół, że Chrystus, Pokój nasz, przez krzyż pojednał Żydów i narody i w sobie uczynił je jednością”.
Exodus figurą zbawienia w Kościele i wypełnienie Starego Testamentu w chrześcijaństwie… Tu pochwały judaizmu w myśl przekonań kardynała Rysia nie ma z pewnością. Może dalej?
„Według świadectwa Pisma świętego Jerozolima nie poznała czasu nawiedzenia swego i większość Żydów nie przyjęła Ewangelii, a nawet niemało spośród nich przeciwstawiło się jej rozpowszechnieniu. Niemniej, jak powiada Apostoł, Żydzi nadal ze względu na swych przodków są bardzo drodzy Bogu, który nigdy nie żałuje darów i powołania. Razem z Prorokami i z tymże Apostołem Kościół oczekuje znanego tylko Bogu dnia, w którym wszystkie ludy będą wzywały Pana jednym głosem i służyły Mu ramieniem jednym (Sf 3,9). Skoro więc tak wielkie jest dziedzictwo duchowe wspólne chrześcijanom i Żydom, święty Sobór obecny pragnie ożywić i zalecić obustronne poznanie się i poszanowanie, które osiągnąć można zwłaszcza przez studia biblijne i teologiczne oraz przez braterskie rozmowy. A choć władze żydowskie wraz ze swymi zwolennikami domagały się śmierci Chrystusa, jednakże to, co popełniono podczas Jego męki, nie może być przypisane ani wszystkim bez różnicy Żydom wówczas żyjącym, ani Żydom dzisiejszym. Chociaż Kościół jest nowym Ludem Bożym, nie należy przedstawiać Żydów jako odrzuconych ani jako przeklętych przez Boga, rzekomo na podstawie Pisma świętego. Niechże więc wszyscy dbają o to, aby w katechezie i głoszeniu słowa Bożego nie nauczali niczego, co nie licowało z prawdą ewangeliczną i z duchem Chrystusowym”.
Chrystus w swoim Nowym Przymierzu czyni więc z Żydów i pogan jeden lud chrześcijański. Żydzi jako tacy z racji swojej tożsamości przeklęci nie są, a Bóg nie żałuje im darów, ani powołania, Kościół zaś oczekuje na ich nawrócenie, jako Nowy Lud Boży. Tak streścić można dosłowne twierdzenia, jakie padają w soborowym tekście. O trwałości Starego Przymierza nie ma tu mowy. Zresztą – jak mogłaby być, skoro treścią Starego Przymierza było jego przejście w Nowe po przyjściu Mesjasza? Nigdzie sobór tego odwiecznego nauczania nie próbował odrzucić, sugerując, że Żydom wiara w Chrystusa jest zbędna. Przeciwnie „Nostra Aetate” wskazuje, że ma on obowiązek głosić Zbawiciela.
„Chrystus przy tym, jak to Kościół zawsze utrzymywał i utrzymuje, mękę swoją i śmierć podjął dobrowolnie pod wpływem bezmiernej miłości, za grzechy wszystkich ludzi, aby wszyscy dostąpili zbawienia. Jest więc zadaniem Kościoła nauczającego głosić krzyż Chrystusowy jako znak zwróconej ku wszystkim miłości Boga i jako źródło wszelkiej łaski”, czytamy w soborowym dokumencie.
A na ile soborowa deklaracja może być źródłem pochwały różnorodności religii rodem z czasów pontyfikatu Franciszka? Najlepiej w tej kwestii przywołać opis „Nostra Aetate”, jakim z wiernymi podzielił się sam papież Paweł VI. W przemówieniu na Anioł Pański w dniu 17 października 1965 roku ojciec święty opisywał tekst przyjęty przez ojców soborowych, mówiąc:
„Potwierdza się tam, że jest tylko jedna religia prawdziwa i że jest nią ta, którą mamy szczęście i obowiązek praktykować; ale równocześnie uznaje się, że powinniśmy mieć szacunek względem innych religii ze względu na to, co dobrego i prawdziwego zawierają, oraz że powinniśmy dobrze traktować i kochać ich wyznawców. Prawo miłości stosuje się do wszystkich […]”.
Jednostronność i wybrakowanie
Widać więc, że w samej treści „Nostra Aetate” relatywizacji obowiązku głoszenia wiary, czy prawdziwości chrześcijaństwa nie znajdziemy. A mimo to wypaczenia Dialogu Międzyreligijnego zewsząd rzucają się w oczy. Wydaje się, że soborowy dokument – choć nie literalnie – to w pewien sposób do obecnej katastrofy się przyczynił.
W jaki? W odpowiedzi na to pytanie pomaga powrót do wątku żydowskiego Deklaracji. W szerokim opracowaniu dokumentu w ramach cyklu omówienia dokumentów SW II na łamach magazynu „Christianitas” Paweł Milcarek wskazywał istotne kulisy powstania „Nostra Aetate”:
„Punktem wyjścia w powstaniu tej deklaracji była intencja wyrażenia pozytywnego odniesienia Kościoła do Żydów. Jednak w okresie przygotowań do Soboru intencja ta nie wyraziła się w żaden sposób w szerokich konsultacjach, które Komisja Przed-przygotowawcza podjęła ze wszystkimi biskupami Kościoła katolickiego, z przełożonymi zakonów, z uniwersytetami i wydziałami katolickimi oraz, last but not least, z dykasteriami Kurii Rzymskiej: mimo że w ramach tych konsultacji wskazywano na mnóstwo różnych kwestii wymagających podjęcia, nie było tam żadnej wzmianki o kwestii żydowskiej”.
Trzeba zwrócić uwagę na ten aspekt. Intencją towarzyszącą wydaniu Deklaracji nie było pełne przedstawienie prawdy o tym, czym z perspektywy chrześcijańskiej jest innowierstwo. Chodziło o wyrażenie pozytywnego stosunku względem doświadczonych w czasie II Wojny Światowej Żydów. Jak pisał dalej Paweł Milcarek:
„Wszystko wskazuje na to, że nie myślał o tym również początkowo Jan XXIII. Myśl o wprowadzeniu sprawy żydowskiej jako osobnego punktu w agendzie soborowej powstała w nim dopiero w trakcie odbytej 13 czerwca 1960 roku dwudziestominutowej rozmowy z Julesem Isaakiem, który prosił Papieża o oczyszczenie myśli katolickiej z „pogardy” dla Żydów. Jan XXIII obiecał mu działania w tej sprawie, równocześnie prosząc swego rozmówcę o skontaktowanie się z kard. Augustinem Beą SJ, którego kilka dni wcześniej mianował przewodniczącym nowo tworzonego Sekretariatu ds. Popierania Jedności Chrześcijan. Kontakt ten nastąpił, a jego efektem był wniosek kard. Bei o podjęcie kwestii żydowskiej na Soborze – wniosek zaakceptowany przez Papieża”.
Pomijając dalszą część tego ważnego opracowania, odnajdujemy tu kluczowy problem. Choć „Nostra Aetate” błędnowierstwa, ani judaizmu samych w sobie nie aprobuje, to okazuje się tekstem skrajnie jednostronnym. Wynika to z celu jego publikacji. Miała ona ocieplić stosunku z innowiercami i wyrazić pochwałę tego, co jest dobre, w innych religiach. Jednocześnie to, co złe, czyli, fakt, że stanowią one zafałszowanie prawdy o Bogu i ich wyznawców utrzymują w błędzie religijnym, nie zostaje nawet wspomniane. A przecież trudno nie zauważyć, że w wypadku np. muzułmanina, który odrzuca Ewangelię zostając przy Mahomecie, islam jest buntem przeciwko boskiej prawdzie i źródłem zagrożenia potępieniem wiecznym.
Z powodu „wizerunkowego” celu publikacji Deklaracji nie znajdujemy w niej w pełni wyrażonego stosunku do innych religii, a jego wyidealizowany obraz. Za to wskazania, które zdaniem Pawła VI „potwierdzają, że tylko jedna religia jest prawdziwa” mają wydźwięk delikatny i możliwy do zrelatywizowania.
Kościół musi być konkretny
Powszechne dziś w Kościele błędy „dialogu międzyreligijnego” i zamęt panujący w tym zakresie wydaje się zatem ważną przestrogą…Pisanie dokumentów Urzędu Nauczycielskiego pod dyktando pewnej polityki wizerunkowej to pomysł nie najlepszy. Ich zadaniem jest bowiem podawać katolicką prawdę, a nie stanowić narzędzie polepszania odbioru chrześcijaństwa przez zsekularyzowany świat i wyznawców fałszywych doktryn religijnych. Zamęt jest koniecznym owocem odejścia od tej zasady. A odwrócić go… trudno.
Dowodzi tego fakt, że w zeszłych dekadach papieże ostrzegali przed „postępowym” rozumieniem stosunku chrześcijaństwa do innych religii. Mimo, że Paweł VI uwrażliwiał w „Ecclesiam Suam”, by Kościół w „dialogu” nie uległ pokusie relatywizacji prawdy; Mimo, że Jan Paweł II w „Redemptoris Missio” zauważył, że błędne interpretacje teologiczne po SW II doprowadziły do spadku zapału misyjnego; Mimo deklaracji Dominus Iesus, która jednoznacznie przypomniała o „jedyności i powszechności zbawczej Chrystusa i Kościoła” błędy dialogu międzyreligijnego mają się świetnie. Progresistom dano w ręce kluczowe narzędzie – szansę na powoływanie się na soborowy autorytet przy jednoczesnym rozwadnianiu doktryny. Siejące zamęt wypowiedzi papieży i ich udział w międzyreligijnych zlotach oczywiście sprawie nie pomógł. Nie sposób wieczne mówić o tym, „co dobre” w innych religiach i oczekiwać, że ludzie nie uznają, że w takim razie dobre są one same…
Globalne przywództwo zamiast Christianitas
Wizerunkowe intencje, które wzięły górę nad doktrynalnymi w publikacji „Nostra Aetate” są, jak się zdaje, wynikiem pewnej znaczącej zmiany. Po tym, jak Rzym stracił przewodnictwo cywilizacyjne wraz z rewolucją i sekularyzacją Christianitas Paweł VI, Jan XXIII i bliskie im koła chciały na nowo uczynić go duchowym autorytetem ludzkości – ale tym razem już globalnej, międzynarodowej i wieloreligijnej „cywilizacji praw człowieka”. Pozytywne odniesienie do innowierstwa dla zaangażowania Kościoła w projekt rodem z „Pacem in Terris” Jana XXIII, czy „Populorum Progressio” Pawła VI było koniecznym narzędziem. Wydaje się, że prawda o konflikcie chrześcijaństwa z fałszywymi religiami stała się tu swego rodzaju zakładnikiem…
Chęć wykucia międzyreligijnego przymierza wokół spraw społecznych – promocji praw człowieka, czy ochrony klimatu – dziś pozostaje nie mniej silna, niż wtedy. Pytanie zatem, czy w tym dążeniu Kościół [?? to masoni w Watykanie.. md] aby na pewno się nie pogubił… W końcu jego cel jest przede wszystkim nadprzyrodzony: to zaprowadzenie świętej religii aż po krańce ziemi i sprawowania na całym globie świętych sakramentów. Jeżeli społeczne dążenia mają wyznaczać temu pierwszemu ramy i narzucać mu jakąś cenzurę, to należy jest z całą pewnością zrewidować. Inaczej czeka nas więcej bolesnych przypomnień, że Civitas Dei i Civitas Terrana współistnieć zgodnie nie mogą.
Filip Adamus
𝐁𝐢𝐥𝐞𝐭𝐲 – te drogocenne kartki, które sprzedawano na rok przed konkursem rozeszły się w sprzedaży internetowej w około 15 minut. To jest około 25,000 biletów licząc, że na sali koncertowej jest „pi razy oko” 1,000 miejsc. Specjalnie zaznaczam „internetowej”, bo 25% biletów było sprzedawanych stacjonarnie. Na miesiąc przed konkursem sprzedawane były bilety na koncert inauguracyjny i I koncert laureatów – bilety sprzedały się 𝐰 𝟐 𝐦𝐢𝐧𝐮𝐭𝐲. Była możliwość kupienia wejściówki, jeżeli na 10 minut przed rozpoczęciem sesji były wolne miejsca. Ludzie ustawiali się w kolejkach cały dzień wcześniej! Taka sytuacja miała miejsce przed pierwszą sesją finałową. Może jest to najwyższy czas, aby pomyśleć o stworzeniu sali koncertowej na miarę XXI wieku oraz coraz bardziej pragnących mieć kontakt z kulturą ludzi. Pomijam to, że rozwój technologiczny, gospodarczy i ekonomiczny działa na niekorzyść Filharmonii Narodowej, bo ona niestety „z gumy nie jest” i wraz ze wzrostem popytu, nie ma szans na jakikolwiek wzrost podaży. Jak wspomniałem, FN może pomieścić około 1,000 osób. W Katowicach (NOSPR) czy we Wrocławiu (NFM) jest nieco lepiej, bo te miejsca dysponują 1,800 „krzesełkami” każda. Moim skromnym zdaniem, skoro Australia – 28 milionowy kraj był w stanie wybudować słynne „talerze w zmywarce” – Sydney Opera House, a w niej „Concert Hall” na 2,679 miejsc, to w Polsce też byłoby możliwe i uzasadnione, aby wznieść taką konstrukcję o pojemności 3,500 – 4,000 osób.
𝐑𝐞𝐦𝐨𝐧𝐭𝐲 – następne punkty nie będą tak obszerne (pomarzyć można!). Nie było to tajemnicą, że XIX Konkurs będzie miał miejsce w 2025. Nawet wiadome było, że w październiku. Ktoś w warszawskim ratuszu stwierdził, że to najlepszy czas na remont ulicy Sienkiewicza oraz remont przestrzeni wokół pomnika Fryderyka Chopina – muszę przyznać – pomysł 𝐰𝐲𝐛𝐢𝐭𝐧𝐲! Ja rozumiem, że obrońcy administracji podniosą argumenty, że był na to budżet i trzeba było go wykorzystać. Może na zarządzaniu miastem się nie znam, ale krążące po sieci zdjęcia turystów z zasłoniętym „plandeką” pomnikiem nie są najlepszą reklamą kraju czy miasta Warszawy. Już całkiem mi ręce opadły, gdy usłyszałem wywiad z rzecznikiem prasowym NIFC mówiącego z uśmiechem na twarzy i w głosie, że udało się „załatwić” brak prac remontowych znajdującej się w bliskim sąsiedztwie z FN ulicy przy użyciu ciężkiego sprzętu. Łaskawość miasta nie zna granic.
𝐅𝐨𝐫𝐭𝐞𝐩𝐢𝐚𝐧𝐲 – przed rozpoczęciem konkursu każdy z uczestników miał kwadrans na zapoznanie się z pięcioma fortepianami i wybór jednego, na którym będzie grać do końca swojego udziału w tymże konkursie. Prosta matematyka – po 3 minuty na fortepian. Żeby nie było tak jak dawniej, to w tym roku nie zezwolono wziąć 𝐝𝐨𝐝𝐚𝐭𝐤𝐨𝐰𝐞𝐣 𝐨𝐬𝐨𝐛𝐲. Dlaczego ma to takie znaczenie? Ta druga osoba szła w miejsce przygotowane dla jury i stamtąd słuchała brzmienia każdego z fortepianów oraz dzieliła się swoimi odczuciami z uczestnikiem (bądź uczestniczką), przez co wybór instrumentu był prostszy lub bardziej „przemyślany” pod kątem jak jurorzy będą słyszeć. W transmisji tych różnic nie było aż tak słychać, a na sali ludzie, którzy na muzyce zjedli zęby, na pewno je słyszeli.
𝐑𝐞𝐠𝐮𝐥𝐚𝐦𝐢𝐧 – jak konkurs, to i regulamin. To nie jest tak, że jest XIX edycja i zasady są takie same jak sprzed blisko 100 lat. Oj nie! Oprócz repertuaru, który zmienia się w jakimś stopniu z edycji na edycję, tak i regulamin miał swoje aktualizacje. Najważniejszą i budzącą teraz największe emocje jest zmiana w… jak by to ująć? Dostępności kart? Już tłumaczę – w poprzednich edycjach członek komisji miał kartę, na której wpisywał notę od 1 do 25 i miał ją do końca danego etapu. Teraz po każdej sesji miał taką kartę zdawać 𝐛𝐞𝐳 𝐦𝐨𝐳̇𝐥𝐢𝐰𝐨𝐬́𝐜𝐢 𝐰𝐩𝐫𝐨𝐰𝐚𝐝𝐳𝐚𝐧𝐢𝐚 𝐳𝐦𝐢𝐚𝐧, czyli mamy taką sytuację: w sesji porannej pianiści grali dobrze i dostawali np. 20, a w wieczornej grali jeszcze lepiej niż ci z rana i zakres ocen wtedy zmniejsza, bo trzeba coś z przedziału 21-25. Pomijam, że trzeba pamiętać komu się jaką ocenę wystawiło. Dodano „kumulację punktów”, czyli średnia ważona ocen za wszystkie etapy, a zrezygnowano z systemu „tak/nie”, gdzie w mojej ocenie był on bardziej sprawiedliwy. Polegał on na tym, że po każdym z etapów tworzono tabelę (bez nazwisk!) z procentem głosów na „tak” oraz średnią arytmetyczną punktów. Ta średnia to też nie takie proste – każda ocena o 2 lub 3 punkty wyższa lub niższa od średniej (w zależności od etapu) była korygowana, aby zmieścić się w tych „widełkach” – w skokach narciarskich łatwiej, bo usuwają najniższą i najwyższą ocenę, ale tu kultura wyższa, więc i matematyka też taka „rozszerzona”.
𝐗𝐈𝐕 – regulamin regulaminem, a życie swoje. Ile razy to widziałem, że coś się ustala tylko po to, aby tego nie respektować. Jak to było – „prawo jest po to, żeby je łamać”? Nazwałem ten punkt rzymską liczbą 14 i nie jest to przypadek. W odświeżonym regulaminie pod tym numerem w podpunkcie 3 czytamy: „Do II etapu Jury dopuści w zasadzie nie więcej niż 40, do III etapu w zasadzie nie więcej niż 20 uczestników Konkursu, a do finału nie więcej niż 𝟏𝟎 finalistów”. Ilu było finalistów? 11 – dziękuję bardzo. Jeszcze punkt XVI, tak zwany „dupochron”, czyli „Decyzje Jury są nieodwołalne i niezaskarżalne” i co mi zrobisz młody melomanie?
𝐎𝐛𝐫𝐚𝐝𝐲 – tegoroczne obrady jury były długie, a nawet bardzo długie! Poprzednie edycje miały swoje rozstrzygnięcia nawet tego samego dnia (2010, 2021) lub niedługo po północy (2015), ale trwały one około 3-4 godziny. Tegoroczne obrady niczym Sejm – aż 6 godzin. Gdy Polacy przewodniczyli jury, to trwały one krócej, a werdykty (oprócz tych z ’90 i ’95) były przyjmowane z entuzjazmem. W tym roku pierwszy raz w historii przewodniczący nie był z Polski – był nim Amerykanin 𝐆𝐚𝐫𝐫𝐢𝐜𝐤 𝐎𝐡𝐥𝐬𝐬𝐨𝐧. 
𝐏𝐨𝐥𝐨𝐧𝐞𝐳 – co roku są jakieś nowości w programie, ale ostatni eksperyment w etapie finałowym miał miejsce w 1995 roku. Wtedy uczestnicy oprócz jednego z koncertów fortepianowych zobowiązani byli do wykonania jednego z wyszczególnionych utworów:
𝐎𝐫𝐤𝐢𝐞𝐬𝐭𝐫𝐚𝐜𝐣𝐚 – przechodzę do tematu, który boli mnie najbardziej. Najczęstszym utworem Chopina, do którego wracam, jest Koncert fortepianowy e-moll op. 11. Mimo że Fryderyk nie uchodził za mistrza orkiestracji, to i tak partia orkiestry oraz fortepian, momentami wręcz nonszalancki, stanowią piękną całość. Miałem okazję posłuchać tego dzieła na żywo w ramach festiwalu „Chopin i jego Europa”. W lutym tego roku zespół badawczo-redaktorski NIFC. Jak podaje tenże instytut: „Partytury są zredagowane wnikliwie dzięki studiom nad historycznymi źródłami i z zamysłem jak najbardziej precyzyjnego oddania intencji twórczych kompozytora”. 
„𝐙𝐰𝐲𝐜𝐢𝐞̨𝐳𝐜𝐚” – I nagrodę, złoty medal, 60,000 euro, zabukowane koncerty, umowy z wytwórniami, sławę… właśnie – czy Eric Lu pojawiając się ponownie na Konkursie Chopinowskim, zrobił dobrze czy źle? Co za pytanie – wygrał, to chyba dobrze? Tak, aczkolwiek nie. Wiem, że piszący tę analizę ja we własnej osobie „typowy muzyk”, a po takim czasie bez kontaktu z nią na co dzień to raczej „mózyk”, który w swoim życiu na konkursie instrumentalnym dostał dyplom za uczestnictwo, nie mam pozycji do oceniania profesjonalisty. Wygrał, jest to wielkie osiągnięcie! Porównywany był ten konkurs wiele razy do Olimpiady – on przez 10 lat przygotowywał się i postawił wszystko na jedną kartę, wracając jako prawie 30-latek na swój ostatni Konkurs Chopinowski. Czy jego kariera jakoś wystrzeli, skoro był już znany szerszej publiczności? Przecież występował na festiwalu „Chopin i jego Europa” w tym roku! Zwycięzcy konkursów byli raczej „no-name’ami” i wygrana otwierała im drzwi do największych sal. Czy Eric Lu grał w taki sposób, że każdy wymieniał go jako swojego lub ogólnie faworyta? No nie. W gronie faworytów więcej razy spotkałem nazwiska Kuwahary czy „księżniczki” – 16-letniej Chinki Tianyao Lyu. Eksperci z etapu na etap nie rozpatrywali udziału Amerykanina w kolejnych etapach. Jakub Puchalski w Polskim Radiu Chopin ostro skrytykował wykonanie Poloneza B-dur w III etapie. Czy Eric Lu był lepszy od Erica Lu z 2015 roku? Niewątpliwie. Czy był lepszy od samego siebie z festiwalu „Chopin i jego Europa”? Tu znów grupowicze z Facebooka mówią, że festiwalowy Eric był lepszy od konkursowego. Niby wygrał, ale kubeł pomyj się na niego wylał i będzie wylewać przez decyzję jury. Jeden cytat któregoś z muzykologów czy muzyków zaraz po ogłoszeniu wyników utkwił mi w pamięci: „Fryderyk Chopin zmarł 17 października 1849 roku – dzisiaj zmarł ponownie”. Niech fragment z Koncertu Laureatów będzie tłem do tych słów: 