Zastanawiałeś się kiedyś nad pochodzeniem Matki Bożej z Góry Karmel?

Dr. Jose Maria Alcasid | 16/07/2025 https://polskakatolicka.org/pl/artykuly/zastanawiales-sie-kiedys-nad-pochodzeniem-matki-bozej-z-gory-karmel

Góra Karmel w naszych czasach

Góra Karmel przywodzi na myśl biblijne miejsce, gdzie prorok Eliasz stoczył duchową walkę z 450 kapłanami Baala, która zakończyła się ich klęską i zagładą, jak odnotowało Pismo Święte (1 Krl 18,19–40). To również tu Eliasz wysyłał swego sługę siedem razy na szczyt góry, by wypatrywał deszczu po latach suszy – i w końcu ogłosił: „Oto obłok mały jak dłoń człowieka podnosi się z morza” (1 Krl 18,44).

Góra Karmel leży na wybrzeżu Morza Śródziemnego w dzisiejszym Izraelu, górując nad miastem Hajfa. Wznosi się na wysokość 531 metrów n.p.m. i dominuje nad śródziemnomorskim wybrzeżem. Jej wapienne skały tworzą krajobraz przypominający urwisko. Nazwa „Karmel” pochodzi z hebrajskiego Hakkarmel (z rodzajnikiem określonym) i oznacza „ogród” lub „ziemię ogrodów” – ze względu na słynną bujność i zieloność tego miejsca w czasach starożytnych (Iz 35,2). Znana była z obfitości kwiatów, pachnących krzewów i ziół. Jej urok i piękno były tak wielkie, że porównano ją do oblubienicy w Pieśni nad Pieśniami (Pnp 7,5).

Obecnie Góra Karmel występuje także pod różnymi nazwami, jak: Antelope-Nose, Har Karmel, Holy Headland, Jebel Kurmul, Mar Elyas, Mount of User, Rosh-Kedesh.

Początek wezwania

Tytuł Matki Bożej z Góry Karmel wywodzi się od pustelników, którzy zamieszkiwali to święte miejsce w czasach Starego Testamentu. Ta pobożna i surowa wspólnota modliła się, oczekując przyjścia Dziewicy-Matki, która miała przynieść zbawienie ludzkości – podobnie jak święty prorok Eliasz, który wszedł na Górę Karmel, by modlić się do Boga o zbawienie Izraela w czasie straszliwej suszy.

Eliasz „wszedł na szczyt Karmelu i pochyliwszy się ku ziemi, wtulił twarz między swoje kolana” (1 Krl 18,42). Trwał w modlitwie i – jak wcześniej wspomniano – kilkukrotnie wysyłał sługę na szczyt, by wypatrywał znaku nadchodzącego deszczu. Nie tracąc ufności, przy siódmym razie otrzymał dobrą nowinę: „Oto obłok mały, jak dłoń człowieka, podnosi się z morza” (1 Krl 18,44). Wkrótce potem spadł ulewny deszcz i lud Izraela został ocalony.

Góra Karmel w obecnym kształcie. „Karmel” w języku hebrajskim oznacza „ogród” 
ze względu na jego słynne bujne i zielone piękno w czasach starożytnych.

Zapowiedź Matki Bożej

Eliasz widział w obłoku zapowiedź Dziewicy wspomnianej w proroctwie Izajasza (Iz 7,14). Pustelnicy naśladowali go i podobnie modlili się o przyjście długo oczekiwanej Dziewicy, która miała zostać Matką Mesjasza. Uczynili z tego swoją duchową misję.

Teologowie dostrzegają w tym małym obłoku figurę Maryi, przynoszącej zbawienie w siódmym wieku świata. Tak jak obłok powstaje z morza, nie będąc obciążony jego ciężarem ani słonością, tak Maryja wyszła z rodzaju ludzkiego, nie nosząc jego plam.

Na podstawie dzieła L’Institution des premières moines (Instytucja pierwszych mnichów), które najlepiej oddaje ducha Karmelu i jego najstarszych mistycznych tradycji, Eliasz rozpoznał w obłoku cztery tajemnice dotyczące narodzin Matki Bożej:

1.     Niepokalane Poczęcie – ponieważ Dziewica wyłania się z „słonych wód grzesznej ludzkości”, mając tę samą naturę, ale bez goryczy grzechu.

2.     Dziewictwo Maryi, podobne do Eliasza – skoro „wyłoniła się z Góry Karmel” i „jak stopa męża”, oznacza to, że pójdzie drogą Eliasza, który zachował dobrowolne dziewictwo.

3.     Czas narodzin Dziewicy – tak jak sługa Eliasza ujrzał obłok za siódmym razem, tak świat ujrzy przyjście Dziewicy w siódmym wieku świata.

4.    Dziewicze macierzyństwo – ponieważ w tym małym obłoku Bóg zstąpi jak słodki deszcz, „bez szmeru ludzkiej współpracy”, czyli bez naruszenia Jej czystości.

Duch Eliasza i Zakon Karmelitański

Eliasz prowadził pustelnicze życie na Górze Karmel, z wielką czcią dla Najświętszej Dziewicy. Jego uczeń Elizeusz, który otrzymał jego płaszcz, oraz inni naśladowcy – znani jako Synowie Proroka – dzielili jego samotność i napełnieni byli jego duchem. W świętej sukcesji przekazywali go dalej.

To dziedzictwo i duchowe praktyki dały początek Zakonowi Karmelitańskiemu, co potwierdzają tradycja, liturgia, pisma autorów oraz bulli papieskie Jana XXII, Sykstusa IV, Juliusza II, św. Piusa V, Grzegorza XIII, Sykstusa V i Klemensa VIII.

Jedno z objawień mistycznych głosi, że po tym, jak arcykapłan jerozolimski ogłosił, że św. Józef został wybrany przez Boga na męża Maryi, „młodzieniec z Betlejem dołączył do pustelników Eliasza na Górze Karmel i gorliwie modlił się o przyjście Mesjasza”.

Pierwszy kościół ku czci Matki Bożej w czasach chrześcijańskich

Zgodnie z tradycją i liturgią Kościoła, grupa mężczyzn oddanych prorokom Eliaszowi i Elizeuszowi przyjęła chrześcijaństwo w dniu Pięćdziesiątnicy. Byli oni uczniami św. Jana Chrzciciela, który przygotował ich na przyjście Zbawiciela.

Opuścili Jerozolimę i osiedlili się na Górze Karmel. Tam wznieśli kościół ku czci Matki Bożej – dokładnie w miejscu, gdzie Eliasz ujrzał obłok, symbolizujący zarówno płodność, jak i Niepokalane Poczęcie Bogarodzicy. Przyjęli nazwę: Bracia Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel.

Nierozstrzygnięty spór

W 1668 r. belgijski jezuita i hagiograf Daniel Van Papenbroek zakwestionował tę historię jako legendę z powodu braku dowodów. Wywołało to gorącą kontrowersję, która dotarła do Rzymu w 1698 r. Papież Innocenty XII nakazał milczenie wszystkim stronom do czasu wydania oficjalnej decyzji – co nigdy nie nastąpiło.

Mimo to w 1725 r. Benedykt XIII pozwolił Karmelitom ustawić w Bazylice św. Piotra posąg Eliasza z napisem honorującym go jako założyciela zakonu.

Ciągłość duchowa i maryjny charakter

Dopiero po wiekach zebrano historyczne dowody na istnienie pustelników na Górze Karmel związanych duchowo z Eliaszem. Najstarszy tekst pochodzi z 1177 r. od greckiego mnicha Jana Fokasa.

Styl życia mnichów był rozwijany przez św. Bertholda z Karmelu, który przybył do Ziemi Świętej jako pielgrzym z Limoges we Francji lub jako krzyżowiec. Zgromadził innych pustelników z Palestyny i ukształtował wspólnotę inspirowaną duchem Eliasza.

Ci pierwsi mnisi, którzy osiedlili się tam ok. 1150 r., utworzyli kaplicę poświęconą Matce Bożej. Od czasów św. Brokarda (następcy Bertholda i pierwszego generała zakonu), karmelici przyjęli nazwę Braci Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel. Tak więc nabożeństwo do Matki Bożej stanowiło fundament ich duchowości.

Reguła karmelitańska

Św. Brokard zabiegał, by ich styl życia został określony świętą Regułą. Około 1210 r. zatwierdził ją św. Albert, łaciński patriarcha Jerozolimy. W 1247 r. papież Innocenty IV ostatecznie ją uznał. Pierwotna reguła zawierała 16 artykułów, później została zrewidowana.

Św. Szymon Stock i szkaplerz

Nie sposób pominąć roli św. Szymona Stocka w historii Matki Bożej z Góry Karmel i brązowego szkaplerza. Urodził się ok. 1165 r. w hrabstwie Kent w Anglii. Nazywano go też „Simon Anglus”.

W XIII w., w czasie krucjat, dołączył do pustelników z Góry Karmel, którzy uważali się za następców Eliasza. Gdy sytuacja w Ziemi Świętej się pogorszyła, wspólnota przeniosła się do Aylesford w Anglii.

W 1247 r. Szymon, mając 82 lata, został wybrany na przełożonego generalnego zakonu. Wprowadził reformy dostosowane do warunków Zachodu, przekształcając zakon z eremickiego w żebraczy, na wzór dominikanów i franciszkanów.

W obliczu prześladowań i odrzucenia, mnisi zwrócili się w 1251 r. do Maryi o pomoc.

Tradycja głosi, że 16 lipca 1251 r. Matka Boża ukazała się Szymonowi Stockowi, trzymając Dzieciątko Jezus w jednej ręce, a w drugiej brązowy szkaplerz, mówiąc:

„Hoc erit tibi et cunctis Carmelitis privilegium, in hoc habitu moriens salvabitur”
(„To będzie przywilej dla ciebie i wszystkich Karmelitów: kto umrze w tym habicie, nie zazna ognia wiecznego”)

13 stycznia 1252 r. zakon otrzymał list protekcyjny od papieża Innocentego IV.

Święty Szymon Stock żył 100 lat i zmarł 16 maja 1265 r. w klasztorze w Bordeaux.

Szymon Stock otrzymuje od Matki Bożej brązowy szkaplerz z obietnicą „przywileju Karmelu”.

Brązowy szkaplerz

Szkaplerz Matki Bożej z Góry Karmel, znany też jako brązowy szkaplerz, jest jednym z najpopularniejszych sakramentaliów w Kościele katolickim. Używana przez świeckich miniatura wywodzi się z habitu karmelitów – bezrękawnika z narzuconą szatą, znaku powołania i oddania Maryi.

Maryja powiedziała św. Szymonowi:

„Przyjmij, mój ukochany synu, ten habit twojego zakonu. Będzie on dla ciebie i wszystkich Karmelitów przywilejem: kto umrze w tym szkaplerzu, nie zazna ognia wiecznego… Będzie on znakiem zbawienia, ochroną w niebezpieczeństwie i rękojmią pokoju”.

Brązowy szkaplerz w miniaturowej wersji, powszechnie używany przez wiernych świeckich.

Przywilej szabatni

Z noszeniem brązowego szkaplerza wiąże się tzw. przywilej szabatni, oparty na apokryficznej bulli Sacratissimo uti culmine Jana XXII z 3 marca 1322 r. Papież twierdził, że Matka Boża objawiła mu się i poleciła karmelitów jego opiece.

Według objawienia Maryja obiecała:

„Ja, Matka Łaski, zstąpię w sobotę po ich śmierci i kogo zastanę w czyśćcu, tego uwolnię i zaprowadzę na świętą górę życia wiecznego”.

Aby otrzymać owoce tego przywileju, należy:

1.     Nosić brązowy szkaplerz,

2.     Zachowywać czystość według stanu życia,

3.     Odmawiać codziennie Różaniec lub Małe Oficjum Najświętszej Maryi Panny.

Aby otrzymać duchowe łaski, trzeba być uroczyście przyjętym do noszenia szkaplerza przez kapłana lub diakona. Po tym obrzędzie wszystkie kolejne szkaplerze można nosić bez ponownego błogosławienia.

Uroczystość Matki Bożej z Góry Karmel

Święto Matki Bożej z Góry Karmel zostało ustanowione przez karmelitów między 1376 a 1386 r. jako Commemoratio B. Mariae Virginis. Upamiętnia ono zwycięstwo zakonu, który uzyskał aprobatę swej nazwy i konstytucji od papieża Honoriusza III 30 stycznia 1226 r. Święto wyznaczono na 16 lipca, ponieważ – według tradycji – tego dnia w 1251 r. Maryja dała św. Szymonowi Stockowi szkaplerz. Papież Sykstus V zatwierdził je w 1587 r.

Matka Boża z Góry Karmel w Lourdes i Fatimie

Na znak błogosławieństwa, Królowa Nieba ukazała się po raz ostatni w Lourdes właśnie 16 lipca 1858 r., w święto Matki Bożej z Góry Karmel.

Podobnie, siostra Łucja z Fatimy relacjonowała wizję z 13 października 1917 r., mówiąc:

„…wydawało mi się, że widzę Matkę Bożą w postaci podobnej do Matki Bożej z Góry Karmel.”

Matko Boża z Góry Karmel, módl się za nami!

Źródło: tfp.org