WIELOŚĆ RELIGII KLUCZOWYM PUNKTEM ZBAWIENIA LUDZKOŚCI

Istota "ducha Asyżu"

[rozważania i analizy aktualne wobec zapowiedzi rychłej kanonizacji. MD]

[ks. de La Rocque. PAPIEŻ ASYŻU str. 101 i nn., wyd. Te Deum, 2012]   [wszystkie odnośniki, źródła – w oryginale md]

Gdy rozważymy opis modlitwy dokonany przez Jana Pawła II, stanie się oczywiste, że jest ona wspólnym elementem wszystkich religii. Jeśli więc każda modlitwa pozwala budować cywilizację miłości, ponieważ nasyca ją wspomnianymi powyżej [ w książce md] pięcioma cha­rakterystycznymi cechami, nie inaczej rzecz ma się z każdą religią . Wszystkie religie są zatem powołane do urzeczywistnienia tego wielkiego dzieła odnowy ludzkości: "Religie, właśnie ze względu na ową więź, jaką utrzymują i rozwijają z Bogiem, mogą i powinny uła­twiać spotkanie i wzajemne zrozumienie pomiędzy ludźmi, nawet jeśli wywodzą się oni z odmiennych kultur i tradycji".

W oparciu o taki punkt widzenia Kościół katolicki został postawiony na równi z innymi religiami. W ten sposób zrealizowano istotny postulat logi­ki, domagającej się uznania, że wszystkie religie budują rzeczywistą więź każdego człowieka z "Bogiem", a ich początek jest związa­ny z działaniem Ducha Świętego:

"Każde poszukiwanie ludzkie­go ducha, nakierowane na prawdę i dobro oraz - w ostatecznym rozrachunku - na Boga, jest wzbudzane przez Ducha Świętego. Rozmaite religie zrodziły się właśnie z tego pierwotnego otwarcia człowieka na Boga. Bardzo często u ich początków napotykamy założycieli, którzy doznali - z pomocą Ducha Bożego - bardzo głębokiego doświadczenia religijnego. Owo doświadczenie, przeka­zane innym ludziom, przybrało postać doktryn, obrzędów i przyka­zań różnych religii".

W oparciu o taki punkt widzenia wspólnota modlitwy rodzi również wspólnotę działania rozmaitych religii na rzecz godności człowieka, która jest ich wspólną troską.

Niemniej gdy Jan Paweł II - dążąc do pokoju na świecie - wyno­si religie do rangi środków doczesnego zbawienia, zasadniczą tego przyczyną nie jest to, co jest wszystkim religiom wspólne. Zwracając bez przerwy uwagę na pokusę synkretyzmu, papież sprzeciwił się rozpatrywaniu religii z perspektywy najmniejszego wspólnego mia­nownika.

Jego stanowisko było przeciwstawne: religie są powołane do tego, aby dać początek nowej cywilizacji miłości, przede wszyst­kim z uwagi na ich mnogość oraz ze względu na to, co je od siebie odróżnia. Jan Paweł II sądził więc, że w celu urzeczywistnienia jed­ności całej rodziny ludzkiej w większym stopniu, niż na wspólnym wszystkim religiom rdzeniu, może oprzeć się na samej ich wielości, ujmując każdą z nich w jej własnej tożsamości: "Obecne w kraju różnice kulturalne, religijne i etniczne powinny być ściśle chronione jako dary pomagające ludziom docenić tę jedność w różnorodności rodziny ludzkiej, jakiej udzielił Bóg"          . Po raz kolejny - w stopniu jeszcze większym niż uprzednio - Kościół katolicki został potrak­towany na równi z innymi wyznaniami chrześcijańskimi, a nawet z innymi religiami!

Czego możemy się zatem spodziewać po tak pojętym pluralizmie religijnym? Jak inaczej może się on przyczyniać do ustanowienia cywilizacji miłości, jeśli nie w ten sposób, że będzie się podawać za przykład solidarności? W optyce Jana Pawła II pluralistyczna religijność, przeżywana w duchu poszanowania dla odmienności, stanie się wzorcem dla świata, stanie się dlań świadectwem dowo­dzącym, że kulturowy pluralizm, przeżywany w atmosferze poko­ju, jest możliwy. Aby ten wzorczy względem świata cel mógł zostać osiągnięty, różnym religiom przypadnie w udziale urzeczywistnia­nie szczerego pojednania pomiędzy sobą, kształtowanie pełnego wzajemnego poszanowania poprzez uznanie dla duchowego boga­ctwa drugiej strony, a nade wszystko przyjdzie im wcielać w życie poczucie głębokiej wspólnoty, gdzie wszyscy - mimo tego, co może ich różnić - przebywają obok siebie, W tym sensie - w opinii Jana Pawła II - spotkania międzyreligijne są dla świata czymś niezastą­pionym: "Mężczyźni i kobiety na całej ziemi widzą, jak nauczyliście się być razem oraz modlić się w poczuciu wzajemnego poszanowa­nia, każdy wedle własnej tradycji religijnej, nie wzbudzając zamętu oraz zachowując stanowczo i w całości własne wierzenia. W spo­łeczności, gdzie żyją obok siebie osoby reprezentujące różne religie, spotkanie to jest znakiem pokoju. Wszyscy mogą bowiem stwierdzić naocznie, że - za sprawą tego ducha - pokój pomiędzy ludźmi nie jest już odległą utopią".

Tak przedstawia się istota "ducha Asyżu", na rzecz którego Jan Paweł II tak wytrwale pracował. Polega ona na podporządkowaniu wszystkich religii - od religii katolickiej poczynając - "marzeniu" Jana Pawła II o nadejściu epoki nowego humanizmu: ,,«Duch Asy­żu» zachęca religie, aby wniosły własny wkład w nowy humanizm, którego współczesny świat tak bardzo potrzebuje. (...) [Międzyreli­gijne spotkania] rodzą humanizm, to znaczy nowy sposób wzajem­nego postrzegania, rozumienia, myślenia o świecie i działania na rzecz pokoju".

Wskutek tego podporządkowania religie nie stracą bynajmniej na wartości; wręcz przeciwnie - odkryją niezmierzone dziedzictwo ducha ludzkiego obecne w każdej z nich, zaś to, co do tej pory zdawało się je sobie przeciwstawiać, być może będzie mogło zostać ujęte jako komplementarne. Nade wszystko zaś staną się one pierwszymi świadkami tego wspaniałego dnia, kiedy zaświta nowa, tak długo oczekiwana cywilizacja: "Rozmaite tradycje religij­ne powołane są do udostępniania własnego dziedzictwa w służbie wszystkich ludzi, aby mogli oni razem zbudować wspólny [europej­ski] dom, zjednoczony w oparciu o sprawiedliwość, pokój, prawość i solidarność. W ten sposób zacznie się urzeczywistniać słowo Boże wypowiedziane ustami proroka: «Będzie mieszkał wilk z jagnię­ciem, a pard z koźlęciem legać będzie; cielę i lew i owca wspólnie mieszkać będą, a dziecię małe pędzić je będzie. (...) Nie będą szko­dzić ani zabijać po wszystkiej górze świętej mojej, bo napełniona jest ziemia poznaniem Pana» (Iz 11, 6, 9)" .

RELIGIE ŚWIADKAMI NADZIEI

Pisząc powyższe słowa, skierowane do kard. Kaspera przy okazji pewnego spotkania międzyreligijnego, papież dodał: "Aby wierzyć i oddawać cześć imieniu Boga przez całe życie oraz mieć nadzieję na przyszłość świata bogatą w obietnice, młodzież potrzebuje naszego świadectwa i naszego wspólnego zaangażowania" . Przesłanie tych słów nie budzi wątpliwości. W zamyśle papieża wszystkie religie, harmonijnie ze sobą współpracując, będą głosić wiarę, dawać świa­dectwo nadziei oraz krzewić miłosierdzie nowego typu, to znaczy nową duchową energię, która jest "energią pokoju".

Charakterystyczna jest terminologia, jaką posługuje się Jan Paweł II. Została ona zapożyczona z języka łaski, a posłużyła uka­zaniu, w jaki sposób harmonijna koegzystencja różnych religii staje się źródłem pokoju dla świata. Wedle papieskich słów, Asyż był try­skającą krynicą - nie łaski nadprzyrodzonej mającej na celu życie wieczne (por. J 4, 14), lecz energii duchowej mającej na względzie pokój: "Zgromadzenie [w Asyżu] wyzwoliło duchową energię. Stało się jakby źródłem zapraszającym do powrotu i pozwalają­cym umocnić wcześniejsze natchnienie, jakby krynicą umożliwia­jącą wyzwolenie nowych energii służących pokojowi" .

Papież wielokrotnie odwoływał się do tego podobieństwa: "To wydarze­nie [Asyż] nie może pozostać faktem odosobnionym. Ono miało bowiem wybuchową siłę duchową; stało się jakby źródłem, z któ­rego zaczęły tryskać nowe energie służące pokojowi" . Jan Paweł II życzył sobie - stale wykorzystując analogię z porządkiem łaski, która jest dynamiczną siłą umożliwiającą wstęp do niebiańskiej społeczności - aby te "nowe energie służące pokojowi, których bogatą rezerwę stanowią religie"  stały się "ożywiającą siłą dla wszystkich wierzących, a w sposób szczególny dla wyznawców chrześcijaństwa".

Tego rodzaju "łaska" bądź energia duchowa jest owocem wszyst­kich religii, jak również - w jeszcze większym stopniu – ich wzajemnych spotkań. A zatem rękojmią nadziei Jana Pawła II są te wszystkie religie. W jego oczach urastają one do rangi posłań­ców nadziei: "Zawsze uważałem, że przywódcy religijni odgrywa­ją żywotną rolę w podtrzymywaniu nadziei na sprawiedliwość i pokój, bez której przyszłość godna rodzaju ludzkiego nie jest możliwa. To znak nadziei, że w rozlicznych częściach świata zostały utworzone mię­dzyreligijne stowarzyszenia, mające na celu promowanie wspólnej refleksji i działań. (...) Jestem przekonany, że wzrastające zaintere­sowanie dialogiem między religiami jest jednym ze znaków nadziei, jakie pojawiły się pod koniec obecnego stulecia. (...) Nasza nadzie­ja rodzi się nie tylko w oparciu o władze ludzkiego serca i umysłu, ale ma też swój wymiar boski, który słusznie należy uznać". Różne religie są świadkami i zwiastunami nadziei, ponieważ swoją posta­wą zwiastują początek nowych czasów: "To, że się spotykamy, aby prosić Boga, by w miłosierdziu swoim udzielił ludziom pokoju, jest jakby zapowiedzią nowej ery" t, "obietnicą nowej epoki, jutrzen­ką nowej ery".

Poprzez te spotkania religie zapowiadają bowiem przyszłość ludzkości: "Niech nam będzie wolno w tym [w zgroma­dzeniu chrześcijan i przedstawicieli innych religii w Asyżu] widzieć zapowiedź tego, na czym powinien polegać - zgodnie z wolą Boga - rozwój historii ludzkości. Musi on stać się braterską wędrówką, w której towarzyszymy sobie nawzajem, podążając do transcen­dentnego celu, który On dla nas ustanowił" . Jan Paweł II zdaje się przyznawać religiom, jako świadkom i zwiastunom nadziei, wyrazy czci właściwe pochwałom biblijnym, które do tej pory były zastrze­żone dla zwiastunów łaski Chrystusowej: "Eminencjo, za waszym pośrednictwem pragnę przesłać moje serdeczne słowa poparcia dla dostojnych przedstawicieli chrześcijańskich Kościołów oraz wielkich światowych religii, zgromadzonych na świętym wzgórzu Asyżu. Oby mogły im towarzyszyć biblijne słowa: «O, jak piękne na górach stopy opowiadającego i rozgłaszającego pokój» (Iz 52, 7). Jakże piękne są na wzgórzu Asyżu stopy szukających Boga, połączonych wspólną wolą bycia świadkami pokoju i przyjaciółmi Tego, który zamieszkuje niebiosa".

Bluźnierstwem wobec Boga jest twierdzenie, że Duch Święty mógł inspirować założycieli różnych religii, jak gdyby Bóg mógł być początkiem błędu lub zła. Bluźnierstwem wobec Kościoła jest też wypaczenie tego, co jest dlań najcenniejsze, to znaczy cnót teologicz­nych, które łączą człowieka z Bogiem. A to właśnie zdaje się czynić Jan Paweł II, kiedy zachęca rozmaite religie, aby stały się głosicielka­mi wiary, świadkami nadziei, krzewicielkami nowego miłosierdzia oraz nowej duchowej energii, która jest "energią pokoju".

Oprócz rozlicznych i poważnych wątpliwości, jakie budzą twier­dzenia głoszone przez Jana Pawła II, wskazują one, że papież nie pokładał nadziei w Bogu. Degradując pod tym względem Kościół katolicki do poziomu innych religii, czyniąc każdą religię szafarką tej nowej łaski, będącej "duchową energią pokoju", oraz uznając każdą z nich za świadka nadziei, Jan Paweł II w takiej samej mierze odwrócił się od jedynej prawdziwej nadziei.